Europa in de kou: Op weg naar een autonome energietransitie
Emmanuel Macron, Xi Jinping, Ursula von der Leyen (van links naar rechts)
Foto: Europese Commissie, Dati Bendo
In een steeds instabielere wereldorde gekenmerkt door oorlog, competitie en technologische verandering beoogt de EU zich als een legitieme wereldmacht te profileren. Het debat sluimert al langer op de achtergrond, maar de crisis in Oekraïne heeft het belang van geopolitieke onafhankelijkheid onderstreept. In deze serie tracht Charge de complexiteiten van het debat over “Strategische Autonomie” te duiden.
Nu de winter het Europese continent verkoelt, gaan in veel huishoudens de kachels weer aan. Een aantal winters geleden maakte weinig mensen zich zorgen over hoeveel het kost om zichzelf warm te houden. De gevolgen van de kwetsbaarheid van de Europese energiemarkt werden vorige winter echter duidelijk voelbaar na de Russische invasie van Oekraïne, en de sancties die daarop volgden. Er ontstond een energiecrisis die een rilling door Europa liet lopen.
Balanceren van afhankelijkheden
Zoals Europeanen de vorige winter hebben gemerkt, kunnen geopolitieke afhankelijkheden op economisch gebied aanzienlijke financiële gevolgen hebben. Door de uitfasering van goedkoop Russisch gas is de Europese economie heftig toegetakeld. Huishoudens moeten meer betalen om warm te blijven, en nationale industrieën die van lage energieprijzen profiteren – zoals dat van Duitsland – staan onder druk.
De energiecrisis laat zien dat een autonome EU op militair gebied niet voldoende is om geopolitieke vrijheid te garanderen en de belangen van haar burgers te behartigen. De EU verminderde de afhankelijkheid van Rusland, maar tegen hogere kosten met LNG en nieuwe afhankelijkheden van de VS, Qatar en Azerbeidzjan. Deze situatie heeft de plannen van de EU om in 2050 klimaatneutraal te zijn een extra impuls gegeven, en ditmaal vanuit een strategisch perspectief. Door energie op te wekken vanuit hernieuwbare bronnen, zou de afhankelijkheid van energie-exporteurs verminderd kunnen worden. In de zoektocht naar energie-autonomie doemt echter een nieuwe speler op: China.
Strijd om grondstoffen: China’s dominantie als nieuwe afhankelijkheid
De EU, momenteel afhankelijk van fossiele brandstofexport, zal in de toekomst zeldzame aardmetalen moeten importeren. Deze metalen zijn cruciaal voor groene technologieën zoals windturbines, elektrische auto's en batterij-opslagsystemen. De komende 20 jaar zal de vraag naar grondstoffen als zeldzame aardmetalen en lithium exploderen.
China is zich al decennialang bewust van het strategische belang van deze grondstoffen. Voormalig CCP-leider Deng Xiaoping zei al in 1987: “The Middle East has oil, China has rare earths.” Zijn langetermijn-industriebeleid werpt voor China nu zijn vruchten af, maar levert hoofdpijn op voor het Westen. Zo werd 98% van de zeldzame aardmetalen die in 2021 in de EU werden gebruikt, geïmporteerd vanuit China. Niet alleen op het gebied van metalen domineert China de handel, ook in veel eindproducten heeft China een dominante positie. Terwijl Duitsland aanvankelijk marktleider in zonnepanelen was, heeft China nu een marktaandeel van 80% van het totale productieproces. Dit kwam onder andere door lagere Chinese productiekosten, doordat de EU importtarieven niet verhoogde, en de afschaffing van belangrijke subsidies door de Duitse overheid. Nu tracht de EU de verslechterde staat van de groene industrie aan te pakken met de “Net Zero Industry Act”.
De afhankelijkheid van zeldzame aardmetalen is een ernstigere dreiging dan het gebrek aan industrie; Europa heeft de kennis en technologie om een industrie op te zetten, maar grondstoffen uit het eigen continent ontbreken. De vrees voor afhankelijkheid van China is gegrond. Afgelopen oktober zette China nog exportrestricties op grafiet, een belangrijk metaal voor de productie van batterijen, en in December verbood China de export van technologie die nodig is om permanente magneten van zeldzame aardmetalen te maken. Europese beleidsmakers zijn zich bewust van de risico's. In de State of the Union van 2022 zei EU Commissie President Ursula von der Leyen: “Lithium and rare earths are already replacing gas and oil at the heart of our economy. [...] The not so good news is – one country dominates the market. So we have to avoid falling into the same dependency as with oil and gas." De angst is dat China deze afhankelijkheid zal gebruiken als chantagemiddel.
De EU-Strategie: nobel bedoeld maar onvolledig?
Als reactie op dit probleem heeft de Europese Commissie op 16 maart 2023 (dezelfde datum als de Net-Zero Industry Act) de “Critical Raw Materials Act” geïntroduceerd, op 7 december is deze aangenomen door het Europese Parlement. Het beoogt eerst een Europese waardeketen te creëren (alle stappen en activiteiten die een product of dienst ondergaat, vanaf de initiële productie tot aan de levering aan de consument) en vervolgens de bevoorradingsketens van net-zero grondstoffen te diversifiëren. Het eerste doel wordt nagestreefd door doelstellingen voor extractie, raffinage en recycling van zeldzame aardmetalen binnen de EU. Het tweede doel wordt nagestreefd door meer bestaande fondsen beschikbaar te maken voor projecten in partnerlanden, in ruil voor bevoorrechte toegang tot de grondstoffen.
Het eerste doel zal op de korte termijn niet gehaald worden, en over de lange termijn zijn ook vragen. Het Jacques Delors Centre vindt dat de regulering onvoldoende steun biedt aan projecten in de Europese mijnbouw, deze projecten zijn van hoog risico, met onzekere toekomstige winsten. Zo worden hoge kapitaalinvesteringen en de lange gemiddelde bouwtijd van 15.3 jaar genoemd als cruciale obstakels tot het opbouwen van een waardeketen.
Het realiseren van het tweede doel zal ook een uitdaging zijn. Denktank Bruegel beweert tevens dat dit doel slechts een fractie van het probleem oplost. De EU is vooral blootgesteld aan zeldzame aardmetalen door de import van halffabricaten die deze metalen bevatten. Net als in de mijnbouwsector is het in Europa minder winstgevend om dergelijke producten te fabriceren vanwege hogere loonkosten en strengere milieuwetgeving. Daarom wordt de productie van deze halffabricaten vaak uitbesteed aan opkomende markten. Omdat de "leveranciers" van de EU ook afhankelijk zijn van het virtuele Chinese monopolie, is het moeilijk voor de EU om de afhankelijkheid te verminderen. De EU zou ervoor kunnen kiezen de productie naar Europa te halen, maar dit zou de kosten voor de energietransitie aanzienlijk verhogen. Bruegel suggereert dat de EU een internationale aanpak moet volgen door niet alleen haar eigen afhankelijkheid te verminderen, maar ook die van haar handelspartners. Bruegel wijst erop dat de Critical Raw Material Act vaag is over specifieke benaderingen en stelt voor te investeren in partnerlanden via het EU Global Gateway-programma, een wereldwijd programma voor investeringen in infrastructuur en economische banden.
De afhankelijkheid van China zal ongetwijfeld een welkome stimulans zijn voor globale investeringen in de broodnodige energietransitie. Dit is een kans voor de EU om haar potentie te benutten om radicale veranderingen door te voeren als antwoord op zowel de energiecrisis als de klimaatcrisis. Hoe de EU haar afhankelijkheid gaat verminderen is nog maar de vraag, en deze inspanning berust op zowel de wilskracht en de daadkracht van de lidstaten om voor voldoende financiering te zorgen en initiatief te nemen in internationale samenwerkingen.
Bronnen:
Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. (2023, Februari 10). Nederland niet meer afhankelijk van energie uit Rusland. Nieuwsbericht | Rijksoverheid.nl. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2023/02/10/nederland-niet-meer-afhankelijk-van-energie-uit-rusland
Can Europe go green without China’s rare earths? (2023, September 20). Financial Times. https://ig.ft.com/rare-earths/
IEA (2022), Solar PV Global Supply Chains, IEA, Paris https://www.iea.org/reports/solar-pv-global-supply-chains, License: CC BY 4.0
Y, J. (2022, Juni 9). How China won the solar industry (& Why Germany lost). The Asianometry Newsletter. https://www.asianometry.com/p/how-china-won-the-solar-industry
Net-Zero Industry Act. (2023, Maart 16). European Commission - European Commission. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_23_1665
Katanich, D. (2023, Oktober 20). Red alert for the EV market: China puts curb on graphite export. Euronews. https://www.euronews.com/business/2023/10/20/red-alert-for-the-ev-market-china-puts-curb-on-graphite-export
State of the Union 2022. (2022, September 8). State of the Union. https://state-of-the-union.ec.europa.eu/state-union-2022_en
European Critical Raw Materials Act. (2023, March 16). European Commission - European Commission. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_1661
The costs of resilience: The path forward for the EU’s Critical Raw Materials Strategy. (2023, Juni 30). Jacques Delors Centre. https://www.delorscentre.eu/en/publications/eu-critical-raw-materials
Discovery to production averages 15.7 years for 127 mines. (6 Juni 2023). S&P Global Market Intelligence. https://www.spglobal.com/marketintelligence/en/news-insights/research/discovery-to-production-averages-15-7-years-for-127-mines
Why Europe’s critical raw materials strategy has to be international. (2023, August 29). Bruegel | the Brussels-based Economic Think Tank. https://www.bruegel.org/analysis/why-europes-critical-raw-materials-strategy-has-be-international
IEA (2021), The Role of Critical Minerals in Clean Energy Transitions, IEA, Paris https://www.iea.org/reports/the-role-of-critical-minerals-in-clean-energy-transitions, License: CC BY 4.0
Global Gateway. (2023, March 1). European Commission. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/stronger-europe-world/global-gateway_en