Ode an die Freude: Beethoven en het Europese volkslied
Elke maand plaatst Charge een kort artikel over een belangrijk persoon uit de Europese geschiedenis.
Op 17 december 1770 werd in Bonn Ludwig van Beethoven geboren. Hij schreef in 1823 “Ode an die Freude” dat sinds 1985 het Europese volkslied is.
Uitbundig zingen vier solisten en een koor over mensen die als broeders naast elkaar leven, in vreugde en vrijheid, omarmd door ideeën over gelijkheid en vriendschap. De opzwepende melodie komt tot een climax in het refrein waarin uit al die kelen “Alle Menschen werden Brüder” klinkt.
Deze boodschap van verbroedering en vrijheid werd door schrijver-filosoof Friedrich Schiller (1759-1805) in 1785 als dranklied aan het papier toevertrouwd. Het was nog vóór de Franse Revolutie en misschien sprak het Ludwig van Beethoven daarom zo aan. Hij had als kind van de Verlichting de revolutie in Frankrijk intens bewonderd, maar was tevens de typisch Romantische componist: een idool, wars van conventies en gedreven voor emoties.
In 1823 gebruikte Beethoven de tekst van Schillers ode voor de finale van zijn Negende Symfonie. Toen het in 1824 voor eerst werd opgevoerd, kon hij het gejuich van het publiek vanwege zijn doofheid zelf niet meer horen, maar het succes was zo groot dat de politie het Weense theater moest ontruimen. Dit succes bleef. In de eeuwen die volgden, werd de ”Ode” duizenden malen opgevoerd.
Waren 18e-eeuwse verlichtingsideeën de basis voor de muziek van Beethoven, na de Tweede Wereldoorlog moesten vergelijkbare ideeën als vrijheid, vrede en solidariteit gelden als de gemeenschappelijke waarden voor het nieuwe Europa. Vanuit dit oogpunt werd “Ode an die Freude” door de Raad van Europa tot het Europese volkslied gekozen, zij het zonder tekst want zo kort na de oorlog was Europa nog niet klaar voor een Duitse tekst.
Sindsdien wordt het stuk uitgevoerd bij officiële Europese gelegenheden en natuurlijk tijdens het Eurovisie Songfestival maar nog veel vaker in tijden waarin, om de woorden van de Israëlisch-Palestijnse dirigent Daniel Barenboim te gebruiken, behoefte is aan ‘humanisme, rechtvaardigheid en gelijkheid’.
Bronnen
Barenboim, D. (2023, 13 oktober) Unsere Friedensbotschaft muss lauter sein denn je. Süddeutsche Zeitung.
https://www.sueddeutsche.de/kultur/daniel-barenboim-israel-aufruf-hamas-1.6287339?reduced=true
Barth, T., Hoffmann, L. (2019, 15 mei) Ode an die Freude. Wie ein Trinklied zur Europahymne wurde. Deutschlandfunk Kultur.
https://www.deutschlandfunkkultur.de/ode-an-die-freude-wie-ein-trinklied-zur-europahymne-wurde-100.html
Clark, C. (1997, zomer) Forging Identity: Beethoven’s ”Ode” as European Anthem. Critical Inquiry, 23(4), 789-807.
https://www.jstor.org/stable/1344049?read-now=1#page_scan_tab_contents
Vermeiren, D. (2012) Europese identiteit. Beethovens Negende. Streven, 79, 784-793 .
https://www.dbnl.org/tekst/_str010201201_01/_str010201201_01_0080.php
