Europees Parlement — Charge | Wetenschappelijk Platform Volt

Europees Parlement
Europa onder de loep (Deel IV)

30 mei 2024
Elias Rutten

In aanloop naar de Europese parlementsverkiezingen neemt charge een aantal Europese instituten onder de loep: vandaag bespreken we het Europese Parlement.

Het Europees Parlement (1958), gesitueerd in Brussel en Straatsburg, is een van de twee wetgevende organen van de Europese Unie. Het Europees Parlement (EP) stemt samen met de Raad van Ministers (zie deel III) over wetten die voorgesteld worden door de Europese Commissie (zie deel II). Het Europees Parlement stemt ook over nieuwe handelsovereenkomsten en houdt toezicht op de EU-instellingen en over de besteding van het EU-budget.

Het Europees Parlement wordt vaak beschouwd als de meest democratische instelling van de Europese Unie. Dit komt doordat de leden iedere vijf jaar rechtstreeks worden gekozen door de burgers van de EU-lidstaten. Ondanks dat nationale afgevaardigden uiteindelijk samen in Europese fracties zullen zitten, is het niet mogelijk om op een persoon uit een ander land te stemmen.

Landen mogen zelf bepalen wat de stemleeftijd is voor de Europese verkiezingen: in Oostenrijk, Duitsland en België mag je bijvoorbeeld al op 16 jarige leeftijd voor de Europese verkiezingen stemmen. In Griekenland mag je al op 17 jarige leeftijd stemmen.

De zetelverdeling in het Europees Parlement is gebaseerd op het principe van degressieve proportionaliteit. Dit betekent dat kleinere landen per inwoner meer zetels krijgen dan grotere, alhoewel grotere landen absoluut gezien nog steeds meer zetels hebben. De keuze om het kiesstelsel zo in te richten, is om te voorkomen dat grote landen het parlement domineren. Het totale aantal zetels, verdeeld over de lidstaten op basis van bevolkingsomvang, is momenteel 705 maar zal na de aankomende verkiezingen groeien tot 720. Nederland zal hiervan 31 zetels bekleden.

Tijdens de eerste plenaire vergadering na de Europese verkiezingen kiezen EP-leden achtereenvolgens een nieuwe voorzitter, veertien nieuwe vicevoorzitters en vijf quaestoren. In het Europees Parlement zijn quaestoren leden die verantwoordelijk zijn voor het beheer van de administratieve en financiële aangelegenheden binnen het parlement zelf. Ze spelen een rol bij het toezicht houden op de financiën van het parlement, zoals het beheer van de begroting en de controle op de uitgaven

Alle gekozen functies in het Europees Parlement (de voorzitter, vicevoorzitters, quaestoren, voorzitters en ondervoorzitters van commissies en delegaties) worden om de tweeënhalf jaar vernieuwd, dus één keer aan het begin en één keer halverwege de vijfjarige termijn. Huidige ambtsdragers kunnen worden herkozen voor een tweede mandaat.

De voorzitter houdt toezicht op de activiteiten van het parlement, leidt plenaire zittingen en ondertekent de jaarlijkse EU-begroting na de goedkeuring door het parlement. De voorzitter is de vertegenwoordiger van het parlement naar buiten toe en naar andere EU-instellingen. Roberta Metsola is momenteel de voorzitter.

De besluitvorming verloopt via een eenvoudige meerderheid. Dit betekent dat een besluit meer dan 50% van de stemmen nodig heeft. Sinds het verdrag van Lissabon in 2009, beslist het Europees Parlement samen met de Raad van Ministers over de EU-begroting. Dit geeft het EP aanzienlijk meer macht dan voorheen.

Het gebouw van het Europees Parlement in Straatsburg, beter bekend als het Louise Weissgebouw, gelegen aan de oevers van de Rijn, de historisch omstreden grens tussen Frankrijk en Duitsland, symboliseert de eenheid van Europa. Het Louise Weissgebouw is sinds 1999 een plek waar Europarlementariërs vier dagen per maand (de rest van de maand zijn de parlementariërs in Brussel) bijeenkomen om te debatteren en besluiten te nemen die van invloed zijn op het dagelijks leven van Europeanen. Ondanks kritiek op de frequentie van het gebruik van het gebouw, blijft het een belangrijk symbool van Europese eenheid en democratische waarden.
De bovenste verdiepingen van het gebouw zijn met opzet gemaakt zodat het lijkt alsof het gebouw nog onder constructie is, dit herinnert ons eraan dat ook het Europese project nog altijd in aanbouw is.

Foto: EU

Het Europees Parlement is een forum waarin beslissingen gezamenlijk worden genomen door vertegenwoordigers van verschillende landen. Het EP is het enige direct verkozen parlement ter wereld dat van supranationale aard is. Supranationaal betekent letterlijk “boven nationaal”. Het impliceert dat er keuzes gemaakt worden zonder de inmenging van nationale regeringen. Dit houdt in dat het Europees Parlement besluiten neemt ten gunste van álle EU-burgers.

Wat bijzonder is aan de supranationale aard van het Europees Parlement is dat zij als onafhankelijk Europees instituut uitspraken kan doen zonder dat een land het in de Europese Raad kan vetoën. In 2017 blokkeerde Griekenland bijvoorbeeld een uitspraak van de EU bij de Verenigde Naties tegen mensenrechtenschendingen in China. Later passeerde een resolutie het Europees Parlement waarin het parlement de mensenrechtenschendingen afkeurde en spijt betuigde voor het falen van de EU om een uitspraak te doen bij de VN (Clausule 7).

Europarlementariërs uit verschillende landen worden misschien wel beïnvloed door de landelijke politiek, maar stemmen over het algemeen mee met Europese fracties. Een Europese fractie is een politiek samenwerkingsverband tussen parlementsleden met dezelfde politieke overtuiging. Het Europees Parlement bestaat op dit moment uit zeven fracties. Volt zit (vooralsnog) bij de “Greens”, de VVD en D66 zitten bij de liberale fractie “Renew”. Ondanks dat GroenLinks-PvdA een gezamenlijke lijst heeft, zitten ze in verschillende fracties: de PvdA zit namelijk bij “Socialists and Democrats” terwijl GroenLinks bij de “Greens” zit.

Dit jaar worden de parlementariërs van het Europees Parlement weer gekozen. In Nederland wordt er als eerste van alle landen gestemd, namelijk op 6 juni 2024. Andere landen zullen volgen op 7, 8, en 9 juni.

Eerder verschenen in deze serie:

Deel I: Europese Raad
Deel II: Europese Commissie
Deel III: Raad van Ministers

Bronnen:

Emmott, R., & Koutantou, A. (2017, June 19). Greece blocks EU statement on China human rights at U.N. Reuters. https://www.reuters.com/article/idUSKBN1990FP/

European Parliament. (2017, July 6). European Parliament resolution of 6 July 2017 on the cases of Nobel laureate Liu Xiaobo and Lee Ming-che [Press release]. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2017-0308_EN.html

Malamud, A., & De Sousa, L. (2005). Regional parliaments in Europe and Latin America: between empowerment and irrelevance. Contexto Internacional, 27(2), 369–409. https://doi.org/10.1590/s0102-85292005000200005

Supranationaal - EU monitor. (n.d.). EU Monitor. https://www.eumonitor.nl/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vh7doug02yzw